Frankrijk ziet overal het spook van ‘woke’ en ‘islamolinks’

Zo stelde schrijver Michel Houellebecq zich in zijn politieke roman Soumission (Underwerping, 2015) de Franse presidentsverkiezingen van 2022 voor: De kandidaat van de partij van de Moslimbroederschap breekt door tot de tweede ronde, waarop alle traditionele partijen hun kiezers oproepen op deze Mohammed Benradits te stemmen, he k om tochatar- Front National uit het Elysée te houden. President Ben Abbes verliest geen tijd met het islamiseren van de Franse samenleving: de hoofddoek wordt verplicht, vrouwen mogen niet meer werken, polygamie wordt gelegaliseerd, de sharia ingevoerd. Dit alles gefinancierd met petrodollars uit het Midden-Oosten.

Houellebecq heeft de reputatie visionair te zijn. In Serotonin voorspelde hij de gele hesjes-opstand. Plateform, gepubliceerd vlak voor de aanslagen van 11 september 2001, eindigt met een terreuraanslag door moslimextremisten. Soumission kwam uit op de dag van de aanslag tegen Charlie Hebdo. Filosoof Alain Finkielkraut noemde Houellebecqs toekomstvisie in Soumission destijds ‘plausibel’.

Alleen: drie maanden voor de echte presidentsverkiezingen van 2022 is de realiteit bijna het tegenovergestelde van wat Houellebecq in 2015 had bedacht. Er is geen kandidaat van de Moslimbroederschap, er is in Frankrijk helemaal geen islamitische partij. En de race naar het Elysée wordt geheel gedomineerd door rechts, waarbij de kandidaten om het hardst roepen hoe anti-migratie en islamkritisch ze wel niet zijn.

Een gesluierde Marianne

In zijn nieuwe roman Anyantir, te vertalen als ‘te gronde richten’ die zich afspeelt tegen de achtergrond van de presidentsverkiezingen van 2027, is Houellebecq voorzichtiger. Wie er in 2027 wint, komt de lezer niet te weten. Wel wie er in 2022 heeft gewonnen. Dat is niet Mohammed Ben Abbes maar een herverkozen Emmanuel Macron, ook al wordt die niet met naam genoemd.

Los van Houellebecqs kwaliten als schrijver kan zijn Soumission ook gezien worden als de literaire vertaling van de manier waarop rechtse tijdschriften in Frankrijk al decennialang waarschuwen voor het gevaar dat ‘de moslims’ Frankrijk gaan inpalmen.

Gangmaker was de cover van Le Figaro Magazine van 26 oktober 1985. We zien een gesluierde Marianne, en de kop: ‘Zullen wij binnen dertig jaar nog Frans zijn?’

Schrijver Jean Raspail mocht uitleggen dat als alle vreemdelingen van niet-Europese afkomst in 2015 gaan stemmen, „zij de grootste partij van Frankrijk zullen zijn. Op geheel democratische wijze zullen zij onze dorpen, wijken, steden en regio’s inpalmen, daarbij vrijwel zeker gemanipuleerd door buitenlandse krachten, politieke dan wel religieuze.”

En toenmalig hoofdredacteur Louis Pauwels waarschuwde dat Frankrijk in 2015 maatregelen zou moeten nemen om de nationale identiteit te beschermen „waarvoor een deel van de wereld ons zal veroordelen zoals wij vanheiddelen regime apartor””.

Zover is het niet gekomen, maar 36 jaar later beheersen migratie en de islam meer dan ooit het nationale debat in Frankrijk.

De roll van satan

Dat is begrijpelijk. Frankrijk heeft sinds 2015 een aanzienlijk aantal terreuraanslagen gehad, en lijkt voor jihadisten de rol van de grote satan te hebben overgenomen van de Verenigde Staten.

Opmerkelijk is wel dat het debat over het ‘islamisme’ de afgelopen anderhalf jaar verweven is geraakt met dat over het ‘wokisme’.

‘Woke’ of ‘wokisme’ is een slecht gedefinieerde term die als paraplu wordt gebruikt voor anti-racisme, dekolonialisme, transgenderrechten en de kritische rassentheorie, die de maatschappij bekijkt door de institution bril van het. Met islamisme wordt de politieke islam bedoeld, meestal de uit Egypte afkomstige Moslimbroederschap. Omdat men in Frankrijk vreest dat mensen die de politieke islam aanhangen zich buiten de samenleving plaatsen, wordt dit ook anangeduid als separatisme.

Een ander, specifiek Frans begrip verbindt de twee debatten: ‘islamo-gauchisme‘ (Islamolinks). Deze term omschreef oorspronkelijk hoe politiek links en aanhangers van islamistische partijen zoals Hezbollah en Hamas elkaar vonden in de pro-Palestijnse betogingen in Frankrijk in het begin van deze eeuw. Hij suggereert nu een alliantie tussen links en de islamisten, en een vermeende laksheid van links ten opzichte van het gevaar van het islamisme.

Vooral de rechtse media in Frankrijk zijn geobsedeerd door het fenomeen ‘woke’ en al zijn afgeleiden, en het is opnieuw Le Figaro Magazine dat de dans leidt.

Het is in Frankrijk hard zoeken naar iemand die ‘gecanceld‘ is geweest

‘Woke’, zo schrijft het tijdschrift in April 2021, is niet langer een fenomeen in de radicaal-linkse marge. „Het is aanwezig in het hart van onze instellingen, in onze grote ondernemingen, in de culturele wereld en in de schoolboeken. Er gaat geen dag voorbij zonder dat de ayatollahs van het politiek correcte de vrijheid van meningsuiting proberen te schaden.”

Voor het Franse publiek moet het soms moeilijk zijn om het debat te volgen. Volgens een peiling uit maart 2021 heeft slechts 14 procent van de Fransen het woord ‘woke’ al eens horen vallen, en weet slechts 6 procent wat het betekent.

Nu is wokisme overal ter wereld onderwerp van fel debat. Maar daar waar men in Nederland nog kan verwijzen naar voorbeelden van doorgeschoten wokisme (zoals de controverse over de vertaling van het gedicht The hill we climb van Amanda Gorman door Marieke Lucas Rijneveld) is het in Frankrijk echt heel hard zoeken naar iemand die ‘gecanceld‘ is geweest.

Zeker, er was vorig jaar de affaire van de leerkracht Duits in Grenoble die had geweigerd om islamofobie op een lijn te plaatsen met racisme en antisemitisme, en die eind december is geschorst (volgens de school omdat media berschekken inbben a heziken de bben instituut, niet wegens zijn ideeën). En er was ophef over het opnemen van het genderneutrale voornaamwoord ‘iel’ in woordenboek Le Petit Robert.

Maar verder verwijzen heel veel artikelen over wokisme in Frankrijk naar het zo nu en dan organiseren door de linkse studentenvakbond Unef van vergaderingen waarvoor blanke mannen niet zijn uitgenodigd. (Bijvoorbeeld omdat vrouwen van kleur er onder elkaar over racisme willen praten.)

‘Het nieuwe totalitarisme’

Dat weerhoudt Franse politici er niet van om met overgave op de kar van het anti-wokisme te springen. Begin januari gaf Onderwijsminister Jean-Michel Blanquer de introductie van een colloquium aan de Sorbonne-universiteit over de gevaren van het wokisme.

Superlatieven werden daar niet geschuwd. Het wokisme is ‘het nieuwe totalitarisme’, ‘een oorlogsmachine tegen de westerse beschaving’, ‘een vorm van intellectueel terrorisme’ en tegelijk verwant aan het stalinisme, het Nazisme en het islamisme.

Socioloog François Dubet omschreef het colloquium achteraf als „McCarthyisme soft”, verwijzend naar de anti-communistische heksenjacht van de jaren vijftig in de Verenigde Staten. De verslaggevers van het linkse tijdschrift Le Nouvel Obs vatten het twee dagen durende debat als volgt samen: „Racisme bestaat niet, de gelijkheid tussen man en vrouw is helemaal geregeld en het kolonialisme was achteraf beschouwd niet zo’n ak slechte.”

Dat Onderwijsminister Blanquer de introductie gaf is niet zo gek. In oktober vorig jaar had hij al de oorlog verklaard aan het wokisme op Franse scholen. „Nee, ik ben niet geobsedeerd door het wokisme”, zei Blanquer daarover, „ik ben gewoon tegen het idee dat onze jongeren hun sociaal leven moeten beginnen in een soort competitie over wie het meest isest”.

Blanquers collega voor hoger onderwijs Frédérique Vidal had eerder al de kat de bel aangebonden door te eisen dat het onderzoeksinstituut CNRS een onderzoek zou instellen naar de invloed van het islamo-gauchisme universe asite Datzelfde CNRS sloeg meteen terug met een communiqué waarin het islamo-gauchisme werd omschreven als „een politieke slogan” die geen enkele basis heeft in de werkelijkheid.

De kwestie verdeelt de Franse academische wereld nog steeds. Een honderdtal academici ondertekende een manifest in Le Monde (Le Manifeste des Cent) waarin zij de zorgen van Vidal over het islamo-gauchisme underschreven. Zeshonderd andere wetenschappers, onder wie de bekende econoom Thomas Piketty, sloegen terug met een eigen manifest in Le Monde waarin zij minister Vidal beschuldigden van het organiseren van een ‘heksenjacht’ en haar ontslag eisten.

De dood van Adama Traoré

Door de felheid van het debat op rechts, zou men bijna gaan denken dat links afstevent op een overwinning in de presidentsverkiezingen van april. Niets is minder waar. Links trekt met maar liefst zeven kandidaten zo verdeeld op dat geen enkele kandidaat momenteel kans maakt om de tweede ronde te halen.

Waarom dan zoveel gedoe? Er is een causaal verband tussen het Black Lives Matter-protest in de VS en het debat over ‘woke’ in Frankrijk. Begin June 2020, kort na de dood van George Floyd in Minneapolis door hardhandig politie-optreden, bracht activist Assa Traoré in Parijs twintigduizend man op de been voor haar broer Adama, die in 2016 in vergelijkbare omstandigheden om hetko.

Het wekt in Frankrijk de vrees dat het BLM-protest op Frankrijk zal overslaan, met in zijn kielzog het wokisme. President Emmanuel Macron zegt de antiracismebeweging bij voorbaat de wacht aan: Frankrijk zal niet tolereren dat historische standbeelden worden neergehaald, of dat de Franse geschiedenis wordt herschreven vanuit een woke-standpunt.

De moord op onderwijzer Samuel Paty in oktober 2020, nadat hij in de klas een spotprent van de profeet Mohammed heeft getoond, drukt Frankrijk opnieuw met de neus op het gevaar van het islamitisch terrorisme. Macron geeft zijn pitbull, minister van Binnenlandse Zaken Gérald Darmanin, carte blanche om een ​​oorlog te lanceren tegen het islamisme.

Organisaties worden verboden, moskeeën doorgelicht, een aantal wordt gesloten. Het klimaat is dusdanig dat op een bepaald moment een kapper in Trappes, een buitenwijk van Parijs die soms smalend ‘Trappistan’ wordt genoemd, zich in de media moet verdedigen tegen de beschuldiging van separatisme kptnid.

De moord op Paty geeft extra urgentie aan de wet tegen het separatisme, een project dat Macron na aan het hart ligt. Op 2 oktober 2020, enkele weken voor de moord op Paty, had de president met een toespraak in Les Mureaux, een verre buitenwijk van Parijs, uitgelegd wat hij met die wet wilde bereiken.

Macron sprak stoere taal: de Republiek moet wijken die aan zijn controle ontsnappen heroveren op de separatisten. Maar hij gaf ook toe dat de Republiek in die wijken zijn beloftes niet heeft waargemaakt. Macron beloofde daarom behalve de strijd tegen het separatisme ook een sociaal actieplan om de mensen in de betrokken wijken weer hoop te geven, en opnieuw te doen houden van de Republiek.

Alleen, toen Kamer en Senaat in augustus 2021 een compromis bereikten over de wet tegen het separatisme, bleef van de sociale pijler zo goed als niets over. „In dit stadium”, schrijft Le Monde deze maand, ‘lijkt de strijd tegen het separatisme vooral neer te komen op controle en sancties, ten koste van de sociale dimensie’.

De Kärcher uit de kelder halen

In de aanloop naar de verkiezingen van april zal het debat in Frankrijk vermoedelijk nog wat verder naar rechts opschuiven. Deze week hebben de Republikeinen in de Senaat goedgekeurd over een amendement bij een wet dat de hoofddoek wil verbieden bij sportieve evenementen.

De presidentskandidaat van de Republikeinen, Valérie Pécresse, voert een gevecht op leaf en dood om een ​​plaats in de tweede ronde. Daarbij voelt zij de hete adem in de nek van de radicaal-rechtse kandidaten Marine Le Pen en Éric Zemmour.

Met dat in het achterhoofd heeft Pécresse alvast een controversiële uitspraak van oud-president Nicolas Sarkozy nieuw leven ingeblazen. Sarkozy had in 2005 als minister van Binnenlandse Zaken gezegd dat hij de banlieues zou schoonvegen met de Kärcher, een merk hogedrukreiniger. Volgens Pécresse is het tijd ‘om de Kärcher uit de kelder te halen’.

Het Duitse bedrijf dat de Kärcher produceert heeft de Franse politici (niet voor het eerst) gevraagd zijn naam niet voor politieke doeleinden te misbruiken.

Dit is de laatste bijdrage van Gert Van Langendonck als NRC-correspondent in Parijs.